Biblijne ABC (5) - Ewangelie synoptyczne.11 maja 2014
W trzech poprzednich odcinkach naszego cyklu omówiliśmy pokrótce trzy pierwsze księgi Nowego Testamentu. Dzieła zredagowane przez świętych: Mateusza, Marka i Łukasza noszą wspólną nazwę Ewangelii synoptycznych.
Wbrew pierwszemu skojarzeniu, które wielu czytelnikom przyjdzie na myśl, teksty biblijne nie mają wiele wspólnego z prognozowaniem pogody. Greckie słowo synopsis oznacza: zestawienie, patrzenie razem, wspólnie. W odniesieniu do meteorologii ma to sens taki, iż przewidywanie procesów pogodowych opiera się na wyszukiwaniu podobieństw między przebiegiem zjawisk obserwowanych dziś i tych, z którymi meteorolodzy mieli do czynienia w przeszłości. Kiedyś odbywało się to głównie na zasadzie doświadczenia i spostrzegawczości badaczy, dziś komputery analizują olbrzymią ilość danych i prognozują, czy czeka nas upał czy mróz.
Pojęcie Ewangelii synoptycznych podpowiada, że są to teksty w znacznej mierze do siebie podobne. O ile korzystamy z katolickich wydań Biblii, to dzięki przypisom łatwo stwierdzimy, że opowiadanie Mateusza o łuskaniu kłosów w szabat (Mt 12, 1 – 8) ma swoje odpowiedniki u Marka (Mk 2, 23-28) i Łukasza (Łk 6, 1-5). Nie są to teksty identyczne, ale niewątpliwie ze sobą powiązane. Takich powiązań w tekście znajdziemy dziesiątki. Jak je wytłumaczyć?
Każdy ewangelista komponując swoje opowiadanie o życiu i nauczaniu Jezusa kierował się własnym zamysłem kompozycji i treści, a zarazem korzystał z już istniejących źródeł. Najwcześniejszym z opowiadań była Ewangelia według świętego Marka i z całą pewnością Łukasz i Mateusz z tego dzieła korzystali. Analiza tekstu podpowiada, że musiało istnieć jeszcze co najmniej jedno wspólne źródło, do którego dwaj później piszący autorzy sięgali. Nie jesteśmy w stanie nic o nim powiedzieć, a samo jego istnienie pozostaje hipotezą (trzeba stwierdzić, że powszechnie przyjmowaną). Przyjęło się umownie nazywać ten dokument źródłem Q (od niem. die Quelle – źródło).
Ścisłe odtworzenie zależności pomiędzy poszczególnymi czynnikami, które złożyły się na powstanie ewangelii synoptycznych jest dziś praktycznie niemożliwe, a badacze Pisma Świętego przedstawiają na ten temat wciąż nowe koncepcje. W praktyce ważne dla nas jest, by studiując świadectwa o życiu i nauczaniu Jezusa nie poprzestać na jednej relacji, ale by (dla zyskania pełnego obrazu) wziąć pod uwagę wersje spisane przez autorów poszczególnych Ewangelii synoptycznych.